خط استوا، مدار فرضیای است که کره زمین را به دو نیمکره شمالی و جنوبی تقسیم میکند و عرض جغرافیایی صفر درجه را نشان میدهد. طول این خط بیش از ۴۰,۰۷۵ کیلومتر است و از سه قاره، سه اقیانوس و ۱۳ کشور عبور میکند، جایی که تعادل روز و شب، تنوع زیستی بینظیر و پدیدههای شگفتانگیز فیزیکی مانند نیروی کوریولیس و کاهش وزن محسوس در اثر سرعت چرخش زمین رخ میدهد. اگر میخواهید بدانید چه کشورهایی روی خط استوا واقعاند، چه مناظر طبیعی و عجایبی در انتظار شماست و چرا زندگی در این مدار کاملاً متفاوت است، در این مقاله از رزکبود با ما همراه شوید.
خط استوا چیست؟
خط استوا، نام خطی فرضی است که کره زمین را به دو بخش نیمکره شمالی و نیمکره جنوبی تقسیم میکند. مدار استوا از قطبهای شمال و جنوب به یک اندازه فاصله دارد و معرف عرض جغرافیایی صفر درجه است و تمام نقاط روی آن از قطب شمال و قطب جنوب فاصله یکسانی دارند.
طول خط استوا چند کیلومتر است؟
با توجه به شکل تقریباً کروی زمین، طول دقیق خط استوا کمی متغیر است، اما به صورت میانگین، طول این مدار فرضی حدود ۴۰,۰۷۵ کیلومتر (یا به طور دقیقتر ۴۰,۰۷۵.۰۱۷ کیلومتر) محاسبه شده است. این عدد، بزرگترین محیط کره زمین محسوب میشود. همچنین، از آنجایی که زمین در این ناحیه بیشترین سرعت چرخش را دارد (حدود ۱۶۷۰ کیلومتر بر ساعت)، در مناطق استوایی وزن اجسام به طور ناچیزی کمتر از مناطق قطبی است.
خط استوا از کجا میگذرد؟
خط استوا مسیری طولانی را از میان سه قاره، سه اقیانوس و مجموعاً ۱۳ کشور طی میکند. این مسیر به طور تقریبی ۷۹ درصد از آبها و ۲۱ درصد از خشکیها عبور میکند.
خط استوا از 3 قاره جهان میگذرد:
- آمریکا (آمریکای جنوبی)
- آفریقا
- آسیا (مجمعالجزایر اقیانوسیه)
خط استوا در کدام کشور است
اصطلاح کشورهای استوایی معمولاً به کشورهایی اطلاق میشود که خط استوا از آنها میگذرد یا در نزدیکی آن قرار دارند و به همین دلیل آبوهوای گرم و مرطوب (حارّهای) با بارندگی زیاد دارند. این کشورها کانون اصلی تنوع زیستی جهان و جنگلهای بارانی هستند. برخی از مقاصد گردشگری خاص که روی خط استوا واقع شدهاند و برای سفرهای ماجراجویانه مناسب هستند
کشورهایی که روی خط استوا قرار دارند
کشورهایی که روی خط استوا قرار دارند، عبارتاند از:
- برزیل
- کلمبیا
- اکوادور
- گابن
- جمهوری دموکراتیک کنگو
- سائوتومه
- پرنسیپ
- اوگاندا
- کنیا
- سومالی
- اندونزی
- مالدیو
- کیریباتی
عجایب خط استوا
زندگی روی خط استوا سرشار از پدیدههای شگفتانگیز جغرافیایی و فیزیکی است که برخی از آنها شهرت جهانی دارند:
- تعادل روز و شب: در تمام طول سال، روز و شب در این مناطق تقریباً ۱۲ ساعت است. این پدیده باعث میشود که زمان طلوع و غروب خورشید بسیار سریع و بدون گرگومیش طولانی اتفاق بیفتد.
- نیروی کوریولیس (Coriolis Effect): این نیرو که ناشی از چرخش زمین است، در نیمکره شمالی باعث چرخش جریانها (مانند آب در سینک) در جهت عقربههای ساعت و در نیمکره جنوبی خلاف جهت عقربههای ساعت میشود. عجیب اینجاست که در نقطه دقیق خط استوا، این نیرو صفر میشود و آب بدون چرخش به صورت مستقیم فرومیرود!
- آبوهوای ثابت: مناطق استوایی اغلب فقط دو فصل اصلی دارند: فصل مرطوب (بارانی) و فصل خشک. به دلیل تابش عمودی خورشید، دما در طول سال تقریباً ثابت باقی میماند.
- کاهش وزن: به دلیل سرعت بالای چرخش زمین در استوا و نیروی گریز از مرکز، وزن شما در این خط حدود ۰.۵ درصد کمتر از زمانی است که در قطبها ایستادهاید.
تصور افراطی درباره آبوهوای خط استوا
دو بار در سال، اعتدال بهاری و پاییزی به وجود میآید که در آن نور خورشید بهطور مستقیم بر خط استوا میتابد. پس از این دو اعتدال، مناطق استوایی وضعیت اقلیمی نسبتاً ثابت و گرمی را سپری میکنند؛ در نتیجه بسیاری از مناطق استوایی تنها دو فصل گرم و بارانی دارند. این وضعیت سبب میشود که جنگلهای گرمسیری و بارانی مانند آمازون پدید بیایند.
به خاطر داشته باشید که در خط استوا، هوای مناطق استوایی اغلب گرم و مرطوب است و بهدلیل وجود رطوبت در هوا، شما با گرمترین هوای ممکن مواجه نخواهید شد؛ بنابراین نباید مناطق واقع در استوا را گرمترین مناطق روی کره زمین دانست. ضمن اینکه در فصلهای بارانی، بارش بهقدری زیاد و مداوم است که جنگلی نظیر آمازون پدید بیاید. البته باید به این موضوع اشاره کنیم که آبوهوای خط استوا در بعضی از ماههای سال واقعاً تحملناپذیر است؛ اما اگر بدانید که چه موقعی باید به سفر بروید، میتوانید از مقصدتان لذت ببرید.
یخچال طبیعی در چند کیلومتری خط استوا
تاکنون متوجه شدید که آبوهوای مناطق استوایی اغلب گرم، مرطوب و بارانی است؛ اما باید بدانید این موضوع، همیشگی نیست. کوه کلیمانجارو که بهعنوان بلندترین کوه در قاره آفریقا شناخته میشود، در کشور تانزانیا واقع شده و تنها 330 کیلومتر از خط استوا فاصله دارد. بااینحال، هنگام سفر با تور تانزانیا میبینید که ارتفاع زیادش باعث شده تا وضعیت جوی این کوه، خشک و خنک باشد و حتی یخچالهای کوهستانی در آن تشکیل شود.
رشتهکوه آند با بیش از 7 هزار کیلومتر وسعت چنین وضعیتی دارد؛ رشتهکوهی که بهعنوان پهناورترین رشتهکوه جهان شناخته میشود. رشتهکوه آند در خط استوا واقع شده و بخشهایی از آن در کشورهای اکوادور و کلمبیاست؛ اما همانند کوه کلیمانجارو، رشتهکوه آند هم آبوهوای گرم و مرطوب ندارد.
اگر قصد سفر به مناطق نزدیک خط استوا را دارید، در جدول زیر چند منطقه شاخص و جذاب را میبینید که هرکدام ویژگیهای خاص و شگفتانگیزی دارند:
| نام منطقه | کشور | ویژگی جالب |
|---|---|---|
| کوه کلیمانجارو | تانزانیا | وجود یخچال در نزدیکی استوا |
| رشتهکوه آند | اکوادور و کلمبیا | پهناورترین رشتهکوه جهان در نزدیکی استوا |
| جنگل آمازون | برزیل | بزرگترین جنگل بارانی جهان |
همانطور که در جدول بالا دیدید، حتی در نزدیکی خط استوا نیز میتوان مناظر متضادی مانند یخچالهای طبیعی، رشتهکوههای مرتفع و جنگلهای بارانی را یافت، ترکیبی حیرتانگیز از گرما و سرما در نقطهای از زمین که همه چیز در تعادل است.
گونههای گیاهی خاص در مدار استوا
گیاهان و حیوانات بسیاری هستند که حیات خود را با اقیلم استوایی وفق دادهاند؛ برای مثال جنگلهای بارانی آمازون و کنگو، گونههای گیاهی متنوعی دارند. جالب است بدانید یک هکتار از جنگلهای بارانی برزیل ممکن است بیش از 750 گونه درخت و 1500 گونه حشره داشته باشد. گرمدشت یا ساوانا (Savanna) در کنیا که یک منطقه استوایی به شمار میرود، میزبان گونههای جانوری مهمی ازجمله شیر، یوزپلنگ و فیل است. در بخشی از رشتهکوه آند در کشور شیلی، شترسانانی مثل لاما، آلپاکا و شتر بیکوهان آمریکایی دیده میشود.
مناطق بکر خط استوا
بازدید از مناطقی که در خط استوا قرار گرفتهاند، میتواند یک چالش منحصربهفرد باشد. خط استوا بیشتر از مناطقی عبور میکند که توریستی نیستند یا دسترسی به آنها کار آسانی نیست. خط استوا از جنگلهای استوایی، اقیانوسها و مناطق غیرمسکونی عبور میکند؛ اما جاذبههایی هم هستند که بهدلیل واقع شدن در خط استوا شهرت یافتهاند.
دیگر ویژگیهای مخصوص استوا
اگر بخواهیم کمی از دیدنیهای واقع در خط استوا فاصله بگیریم و به نکات علمی آن هم بپردازیم، میتوانیم به نیروی جاذبه ضعیفتری که از استوا میگذرد، اشاره کنیم. در واقع برآمدگی استوایی (Equatorial Bulge) که در این مناطق وجود دارد، باعث میشود نیروی جاذبه در آنجا کمی ضعیفتر از سایر نقاط کره زمین عمل کند.
این ویژگی سبب شده است تا این مناطق، مکان ایدئالی برای پرتاپ موشکها باشند؛ زیرا انرژی و سوخت بسیار زیادی برای پرتاپ موشک یا ماهواره از مبدأ زمین لازم است و مناطقی که از خط استوا گذشته باشند، جاذبه ضعیفتری دارند. در نتیجه سوخت کمتری هنگام پرتاب مصرف میشود. به همین دلیل، ایالات متحده آمریکا اکثر موشکهای خود را از مرکز فضایی کندی، واقع در جنوب فلوریدا پرتاب میکند که نزدیکترین منطقه این کشور به خط استوا محسوب میشود.
مناطقی که در خط استوا واقع شدهاند، سریعترین غروب را در مقایسه با هر جای دیگر در کره زمین تجربه میکنند. مدتزمان غروب خورشید تا تاریکی شب ممکن است تنها چند دقیقه طول بکشد. Equator (خط استوا) واژهای لاتین بهمعنای مساویساز است. در خط استوا علاوهبر اینکه کره زمین به دو نیمکره شمالی و جنوبی تقسیم میشود، مدتزمان روز و شب مساوی است. بهعبارتی در خط استوا 12 ساعت روز و 12 ساعت شب خواهیم داشت.
خط استوا نهتنها مرزی میان دو نیمکره زمین است، بلکه مرزی میان شگفتی و تعادل نیز هست. از جنگلهای بارانی آمازون تا قله یخزده کلیمانجارو، زندگی در اطراف این مدار، تصویری کامل از تضاد و زیبایی طبیعت است.